Voọc Cát Bà (Cat Ba Langur) còn được biết đến với tên gọi Voọc đầu vàng, tên khoa học trachypithecus poliocephalus policephalus, tên tiếng Anh – Cat Ba langur hay Golden headed langur, là một trong 4 loài linh trưởng đặc hữu của Việt Nam, chúng chỉ sống trên các khu rừng trên những dẫy núi đá vôi thuộc quần đảo Cát Bà, thành phố Hải Phòng với số lượng cá thể không nhiều.

Voọc Cát Bà (Cat Ba Langur)

Khi mới sinh, Voọc Cát Bà non có bộ lông màu vàng cam rực rỡ, Từ tháng thứ tư trở đi, màu lông trên cơ thể của chúng bắt đầu chuyển dần sang màu đen, riêng từ vai đến đỉnh đầu vẫn giữ màu vàng tươi. Voọc non có thời kỳ thơ ấu dài, được các cá thể trưởng thành trong đàn chăm sóc và truyền dạy các kỹ năng sinh tồn. Càng trưởng thành, màu lông trên đầu Voọc Cát Bà càng nhạt dần, bởi vậy nhìn vào đầu lông trên đầu ta có thể đoán biết độ tuổi của chúng. Lông trên đầu tạo thành mào nhọn. Da mặt, tai, long bàn tay, chân có màu đen sậm.

Voọc non có lông toàn thân màu vàng cam tuyệt đẹp

Voọc Cát Bà trưởng thành có chiều dài cơ thể khoảng từ 47 đến 53cm. Đặc biệt, đuôi của chúng dài hơn cơ thể rất nhiều, khoảng từ 85 đến 90cm và có tác dụng giúp chúng giữ thăng bằng cơ thể trong khi di chuyển trên những dẫy núi đá vôi cheo leo, hiểm trở.

Trưởng thành từ 4 đến 6 tuổi Voọc Cát Bà chỉ sinh một con một lần và khoảng cách giữa các lần sinh là khoảng 2 năm.

Tuổi thọ của Voọc Cát Bà khoảng từ 25 đến 30 tuổi. Những khu rừng trên những dẫy núi đá vôi cheo leo trên quần đảo Cát Bà là môi trường sống duy nhất của Voọc Cát Bà. Ban ngày, chúng hoạt động trên các tầng cây cao, kiếm ăn và nghỉ ngơi trên đó. Ban đêm chúng ngủ trong các hang hoặc những vách đá, rìa đá trên những dãy núi đá đó để tránh thời tiết khắc nghiệt. Voọc Cát Bà có tập tính sinh sống theo đàn như những đơn vị gia đình, với một con đực làm chủ gia đình, có vai trò dẫn dắt đàn đi kiếm ăn, cảnh báo về những mối đe dọa có thể xẩy đến với gia đình và tìm nơi ngủ.

Khi cảm thấy có nguy hiểm, con đầu đàn sẽ đứng trên 1 mỏm núi cao ra tín hiệu cảnh báo cho cả đàn. Thức ăn của chúng là lá cây, một số ít khác là hoa, quả cây rừng: các loại quả Đa, Phật dụ núi…, đặc biệt, do cấu tạo của dạ dày và có lá gan lớn, Voọc Cát Bà có thể ăn những loài lá quả cây độc như: lá ngón, quả mãn tiền. Là loài động vật đặc hữu của Quần Đảo Cát Bà và từ lâu đã trở thành niềm tự hào của người dân nơi đây. Tuy nhiên, Voọc Cát Bà lại đang ở trong tình trạng cực kỳ nguy cấp, đối mặt với nguy cơ tuyệt chúng cao. Hiện tại, quần thể Voọc Cát Bà trên toàn quần đảo Cát Bà vẫn là một quần thể mỏng manh, với số lượng chỉ khoảng 65 cá thể. Đối mặt với nguy cơ trên, nhưng may mắn, đàn Voọc Cát Bà đã và đang là một loài được đặc biệt quan tâm bảo vệ bởi không chỉ Dự án Bảo tồn Voọc Cát Bà, một chương trình bảo tồn có mục tiêu cao nhất là đảm bảo cho loài này khỏi nguy cơ tuyệt chủng, mà còn bởi tất cả các cơ quan, tổ chức quan trọng trên đảo Cát Bà như Vườn Quốc Gia Cát Bà, Khu Dự trữ sinh quyển Cát Bà…

Thói quen sống bầy đàn của Voọc Cát Bà

Quần thể Voọc Cát Bà đã bị suy giảm mạnh từ những năm 1960. Sự suy giảm ngày càng lớn tỷ lệ với sự gia tăng các khu định cư và gia tăng dân số trên đảo Cát Bà những thập niên tiếp theo. Từ những năm 1970 đến 1986 thì tốc độ suy giảm của Voọc Cát Bà ngày càng tăng. Không những thế, chúng còn bị chia cắt thành những tiểu quần thể nhỏ và không liên hệ được với nhau. Suy giảm về quần thể Voọc Cát Bà đã diễn ra cả ở quy mô đàn và số cá thể trong đàn. Trong những năm trước đây, Voọc Cát Bà bị đe dọa bởi nhiều yếu tố, trong đó nạn săn bắn là nguyên nhân chính làm suy thoái quần thể này.

Theo ước tính, trong vòng 40 năm từ 1960 – 1990, Voọc Cát Bà đã mất đi khoảng 98% quy mô quần thể. Đây là một thực trạng đáng buồn đối với sự tồn tại của một linh trưởng quý hiếm nhất trên thế giới. Phần lớn quần thể Voọc còn lại phân bố ở các khu vực sinh sống ở nơi khó khăn nhất mới có cơ hội sống sống khỏi nạn săn bắn trong quá khứ. Việc mất đi môi trường sống cộng với tỷ lệ sinh sản thấp cũng là những đe dọa đối với Voọc Cát Bà.

Ngoài nạn săn bắn đã được lực lượng Kiểm Lâm Vườn quốc gia Cát Bà kiểm soát, quá trình chọn lọc tự nhiên cũng dẫn đến suy giảm hao hụt quần thể như xung đột chiếm đàn dẫn đến tử vong nhưng cá thể bị thương nặng, sau tranh đàn cắn chết con non làm giảm lớp kế cận sinh sản tương lai, tỷ lệ già hóa hết dẫn đến khả năng sinh sản, tình trạng cận huyết làm suy thoái giống nòi.

Sống trong môi trường tự nhiên, duy nhất có tại quần đảo Cát Bà

Trong những năm gần đây, Cát Bà đã thu hút một lượng khách du lịch rất lớn và trong những năm tới chắc sẽ không ngừng tăng lên. Nếu không được kiểm soát tốt thì du lịch sẽ là một nguy cơ đối với môi trường sống của muôn loài. Là loài linh trưởng quý nhất trên thế giới, Voọc Cát Bà chưa thể xem như một sự thu hút khách du lịch cho tới khi số lượng của chúng tăng lên tới một số lượng an toàn hơn. Tình trạng rất nguy cấp hiện nay của Voọc Cát Bà phải mất nhiều năm nữa mới có thể cải thiện được.

Voọc Cát Bà, tài sản thiên nhiên vô cùng quý hiếm không chỉ của Cát Bà, Việt Nam mà là của thế giới và hiện nay đang có nguy cơ tuyệt chủng rất cao. Vì vậy cần có sự hợp tác quốc tế, hợp tác của nhiều tổ chức phi chính phủ trong công tác bảo tồn để có các biện pháp hữu hiệu và các nguồn tài trợ, cũng như các kinh nghiệm quốc tế để bảo vệ loài tránh bị tuyệt chủng, và khôi phục phát triển quần thể Voọc Cát Bà.

Nguồn tham khảo: bài viết có sự đóng góp, tham gia ý kiến của Vườn Quốc gia Cát Bà, hình ảnh sưu tầm từ đồng nghiệp và anh Nguyễn Huy Cầm, cán bộ kiểm lâm Vườn Quốc gia Cát Bà.